Βασισμένο στο άρθρο Heirloom Seeds του Matthew Kostelnick,
Ειδικός στην Φυτοκομία Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.
Όσοι φυτεύουν, πολύ πιθανόν να έχουν ακούσει για τους παραδοσιακούς σπόρους και έχουν μια ιδέα περί τίνος πρόκειται. Πολλές φορές αναφερόμαστε σε αυτούς τους σπόρους ως οι «Σπόροι της γιαγιάς».
Όπως υπονοεί και το όνομα τους, οι παραδοσιακές σπόροι είναι ποικιλίες που μεταφέρονται από γενιά σε γενιά. Όμως, τι είναι τόσο ιδιαίτερο για αυτούς τους σπόρους; Δεν είναι εξάλλου αυτό που κάνουν οι εταιρείες σπόρων;
Οι κηπουροί και αγρότες είναι εξοικειωμένοι με τον όρο υβρίδια γνωστοί ως «F1» ή «Σπόροι Υβριδίων F1». Τα υβρίδια λοιπόν είναι το ακριβώς αντίθετο από τους παραδοσιακούς σπόρους. Ο σπόρος υβριδίου προκύπτει από τη διασταύρωση δύο διαφορετικών καθαρών γονέων, οι οποίοι έχουν προκύψει από αυτογονιμοποίηση για ένα αριθμό γενιών.
Γιατί λοιπόν για κάποιους είναι τόσο σημαντικοί οι σπόροι υβριδίων; Καταρχήν διότι θέλουν να είναι ικανοί να παράγουν αξιόπιστους απογόνους οι οποίοι να διαθέτουν συγκεκριμένα επιθυμητά χαρακτηριστικά. Για παράδειγμα, στη μαζική παραγωγή λαχανικών, οι καλλιεργητές προτιμούν τα υβρίδια γιατί ξέρουν πώς ο σπόρος, τους προσφέρει αξιοπιστία με αποτέλεσμα μια ομοιόμορφη σοδειά η οποία διαθέτει τις συγκεκριμένες ιδιότητες που αποζητούν. Ανάμεσα σε αυτές τις ιδιότητες μπορεί να είναι η αντίσταση σε συγκεκριμένες ασθένειες, η πρώιμη ωρίμανση των καρπών, μεγαλύτερα και πιο στρογγυλά φρούτα ή ακόμα και πιο σφικτή φλούδα στις ντομάτες για ευκολότερη συγκομιδή, χειρισμό, μεταφορά και μακρές περιόδους φύλαξης μέχρι της διανομή και πώληση τους στις υπεραγορές. Στην περίπτωση των λουλουδιών ανάμεσα σε αυτά τα χαρακτηριστικά μπορεί να είναι μεγαλύτερα άνθη, λουλούδια με πιο φωτεινά και ζωηρά χρώματα και οτιδήποτε άλλο έχει μεγαλύτερη ζήτηση στην αγορά.
Αφού λοιπόν οι σπόροι υβριδίων έχουν όλα αυτά τα επιθυμητά χαρακτηριστικά, ποιος είναι ο λόγος να προτιμάμε τους παραδοσιακούς σπόρους;
Ένα σημαντικό μειονέκτημα των υβριδίων είναι η απώλεια της γενετικής ποικιλομορφίας. Στην διαδικασία ανάπτυξης ενός σπόρου υβριδίου πολλά μοναδικά γονίδια χάνονται.
Για παράδειγμα, στην διαδικασία παραγωγής ενός σπόρου υβριδίου ντομάτας, πολλά από τα μοναδικά γενετικά χαρακτηριστικά του φυτού (όπως η χαρακτηριστική μυρωδιά, γεύση, υφή, χρώμα και σχήμα), μπορούν να χαθούν και δεν εμφανίζονται πλέον στα φυτά υβριδίων. Αν έχετε φάει ποτέ αγγουράκι και ντομάτα από τους «Σπόρους της γιαγιάς» τότε θα ξέρετε πολύ καλά τι σημαίνει γεύση, μυρωδιά και υφή. Στους σπόρους υβριδίου, που πάνε λοιπόν όλα αυτά τα χαρακτηριστικά; Έχουν χαθεί στην πορεία της αναπαραγωγής. Με τους παραδοσιακούς σπόρους, διασφαλίζεται ότι αυτές οι ιδιότητες θα μεταφέρονται από γενιά σε γενιά.
Στην πραγματικότητα, πολλά από τα χαρακτηριστικά που είναι επιθυμητά από τον παραδοσιακό καλλιεργητή, έχουν ξεριζωθεί στην διαδικασία δημιουργίας του σπόρου υβριδίου. Για παράδειγμα, κάποια καρότα έχουν δημιουργηθεί για να είναι ιδιαίτερα δυνατά. Καλλιεργούνται με την πρόθεση να είναι τόσο σκληρά ώστε να επιτρέπουν σε μηχανές να τα τραβούν και να τα ξεριζώνουν από το έδαφος χωρίς να τα σπάζουν, Αυτό λοιπόν τους το χαρακτηριστικό, κάνει ευκολότερη τη συγκομιδή τους, αλλά κάνει τα καρότα λιγότερα εύγεστα στον καταναλωτή αφού πολλές φορές είναι πολύ σκληρά για μάσημα. Επειδή λοιπόν για τους μικρής εμβέλειας καλλιεργητές η συγκομιδή και διοχέτευση των καρπών προς κατανάλωση είναι άμεση, χωρίς να μεσολαβούν μακρές διάρκειες μεταφοράς και φύλαξης, δεν τους είναι απαραίτητα αυτά τα χαρακτηριστικά των σπόρων υβριδίων όπως η αυξημένη σκληρότητα και πάχος της φλούδας.
Ένα ακόμη μειονέκτημα των σπόρων υβριδίων είναι ότι η συλλογή σπόρου από τα υβρίδια F1 είναι ουσιαστικά κάτι ανούσιο. Χωρίς να μπούμε βαθιά στην σχετική επιστήμη και γενετική, οι απόγονοι των φυτών υβριδίων F1 είναι εξαιρετικά απρόβλεπτοι και ποτέ δεν πρόκειται να παράγουν τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Συγκεκριμένα, τα επιθυμητά χαρακτηριστικά από τους γονείς υβριδίων, τις πλείστες φορές δεν εμφανίζονται στους απογόνους τους.
Οι παραδοσιακοί σπόροι από την άλλη λαμβάνονται από ανοικτή γονιμοποίηση και παράγουν σπόρο ο οποίος δεν είναι ακριβώς κλώνος των πατρικών φυτών, αλλά μοιάζει πολύ με αυτά. Εκτός αυτού, η διάσωση και διατήρηση των παραδοσιακών σπόρων είναι κάτι ιδιαίτερα χρήσιμο, ειδικά σε δύσκολες οικονομικά περιόδους. Οι καλλιεργητές σε αυτή τη περίπτωση είναι ιδιοκτήτες των σπόρων τους και άρα μπορούν να καλλιεργούν ελεύθερα το δικό τους φαγητό χωρίς να πληρώνουν φόρο υποτελείας στις πολυεθνικές εταιρείες που δημιουργούν και πατεντάρουν τους σπόρους υβριδίων.
Το σημαντικότερο ίσως πλεονέκτημα των παραδοσιακών σπόρων είναι η διατήρηση της γενετικής ποικιλομορφίας, κάτι που χάνουμε εντελώς με τους σπόρους υβριδίων.
Οι παραδοσιακοί σπόροι μεταφέρουν μαζί τους πολλά διαφορετικά γονίδια από γενιά σε γενιά. Στα υβρίδια, οι επιθυμητές γενετικές πληροφορίες είναι περιορισμένες και μόνο μερικά γονίδια διατηρούνται, με την πλειοψηφία του γενετικού υλικού να χάνεται. Για παράδειγμα, μια χρονιά, σε μια απρόβλεπτη περίπτωση ψύχους, ολόκληρη η σοδειά φυτών υβριδίων μπορεί να εξαφανιστεί, ενώ οι παραδοσιακές ποικιλίες που διαθέτουν ακόμη το γονίδια ανθεκτικότητας σε ακραίες περιπτώσεις ψύχους, να είναι ικανές να επιβιώσουν.
Υπάρχουν λοιπόν κάποια μειονεκτήματα στην χρήση παραδοσιακών σπόρων;
Πολλοί μπορεί να υποστηρίζουν ότι οι παραδοσιακοί σπόροι δίνουν καρπούς ίσως όχι με τα πιο φωτεινά χρώματα και ομοιόμορφα σχήματα και χωρίς ιδιαίτερη ανθεκτικότητα σε συγκεκριμένες ασθένειες. Από την άλλη όμως, ο κάθε καρπός τους εμπεριέχει απαράμιλλα χαρακτηριστικά γεύσης, υφής, και μυρωδιάς, τα οποία οι σπόροι υβριδίων χάνουν στην πορεία.
Σήμερα, υπάρχουν πολυάριθμες οργανώσεις που έχουν αφιερωθεί στη διατήρηση παραδοσιακών σπόρων όπως οι οργανώσεις Seed Savers Exchange και η βιβλιοθήκη σπόρων Jane Adams Hull House Museum Seed Library στην Αμερική, το ίδρυμα σπόρων Kokopelli στην Γαλλία και η εναλλακτική κοινότητα Πελίτι στην Ελλάδα.
Μπορείτε να ενημερωθείτε περισσότερο για τη σημασία διατήρησης και καλλιέργειας παραδοσιακών σπόρων, μέσα από ειδικά βιβλία που αφιερώνονται σε αυτή τη θεματολογία. Στα ελληνικά, μπορείτε συγκεκριμένα να προμηθευτείτε τα βιβλία της ομάδας Πελίτι, είτε κατευθείαν μέσω της ιστοσελίδας τους, είτε αν βρίσκεστε στην Κύπρο, επικοινωνώντας με το Κίνημα Ζωής Κύπρου στον αριθμό 22512401 ή ηλεκτρονικά στοΑυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.
Πηγές:
University of Illinois - Extension
https://web.extension.illinois.edu/state/newsdetail.cfm?NewsID=17661
Πελίτι
http://www.peliti.gr/
